Կարևոր է հիշել մեր պատմական ժառանգությունն ու ազգային արժեքները. Ռուսաստանի հայերի միության անդամ Կամո Հայրապետյան
Հասարակություն
Բոլոր ռուսների համար 2025 թվականը կլինի տարի, որը կմիավորի ոչ միայն իրենց նախնիների հերոսական պատմական հիշողությունը, այլև հասարակության միասնության վերաբերյալ ժամանակակից հայացքները։ Հայրենական մեծ պատերազմում տարած հաղթանակի 80-ամյակը կհիշեցնի անցյալը և կամրապնդի սերունդների միջև կապը, իսկ Հայրենիքի պաշտպանի տարին ընդգծում է հայրենի հողը պաշտպանելու և հերոսների սխրանքը հարգելու ավանդույթների պահպանման կարևորությունը։
Գալիք տարվա նշանակությունը և դրա պլանները քննարկել ենք Ռուսաստանի հայերի միության Կրասնոդարի երկրամասի տարածաշրջանային բաժանմունքի նախագահ, Կուբանի նահանգապետին առընթեր ազգամիջյան հարաբերությունների և կրոնական միավորումների հետ փոխգործակցության խորհրդի անդամ Կամո Այրապետյանի հետ։
- Կամո Տիգրանովիչ, օրերս Կրասնոդարում տեղի ունեցավ Հայրենիքի պաշտպանի օրվան նվիրված հանդիսավոր միջոցառում, որը կազմակերպել էին Ռուսաստանի հայերի միությունը, Կուբանի կազակական բանակը և «Հայրենիքի պաշտպաններ» պետական հիմնադրամի տարածաշրջանային մասնաճյուղը։ Արդյո՞ք այն դարձավ Հայրենիքի պաշտպանի տարվա պաշտոնական բացումը։
– Անկեղծ ասած, հատուկ գործողության մեկնարկից ի վեր՝ ամեն տարի համարվում է Հայրենիքի պաշտպանի տարի, քանի որ մեր գործունեության առաջին պլան է մղվել ռազմական գոտու քաղաքացիական և զինվորական անձնակազմին աջակցություն ցուցաբերելու աշխատանքը։ Այս ուղղությամբ աշխատում է հոգաբարձուների խորհուրդ, ստեղծվել է ռազմահայրենասիրական աշխատանքների բաժին, պայմանագիր է կնքվել պետական հիմնադրամի տարածքային մասնաճյուղի հետ՝ «Հայրենիքի պաշտպաններ» ՀՊԿ-ի մասնակիցներին աջակցելու համար։ Այսպիսով, հանդիսավոր միջոցառումը «Հանուն հայրենիքի, ի փառս Հաղթանակի» պարզապես ևս մեկ անգամ ընդգծել է Կուբանի հայերի ամուր դիրքորոշումը երկրի անվտանգության ապահովման և նրա շահերի պաշտպանության հարցերում։
Օգտվելով առիթից՝ ցանկանում եմ իմ երախտագիտությունը հայտնել միջոցառման համակազմակերպիչներին՝ Կրասնոդարի երկրամասի փոխնահանգապետ, Կուբանի կազակական բանակի ատաման Ալեքսանդր Վլասովին և «Հայրենիքի պաշտպաններ» պետական հիմնադրամի տարածաշրջանային մասնաճյուղի ղեկավար Ալեքսանդր Ստարովոյտովին՝ մեր նախաձեռնությանը և համատեղ արդյունավետ աշխատանքին աջակցելու համար:
Ինչպես հայտնի է, միջոցառման պատվավոր հյուրերն էին Կուբանի և Եկատերինոդարի միտրոպոլիտ Վասիլի, Ռուսաստանի հերոս և Կրասնոդարի երկրամասի օրենսդիր ժողովի պատգամավոր Եվգենի Շենդրիկը, Ռուսաստանի Դաշնության հերոս Արտեմ Չումարովը, Չանբա և Ռուսաստանի Ժողովուրդների ժողովի տարածաշրջանային մասնաճյուղի նախագահ Վասին: Գլխավոր հերոսները եղել են հատուկ ռազմական գործողության մոտ 180 մասնակիցներ, ովքեր ստացել են մրցանակներ, զինվորականներ, Կուբանի աշխատանքի հերոսներ, իշխանությունների, վետերանների և հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ:
Միջոցառման ընթացքում հայրենիքի շատ պաշտպաններ արժանացան պարգևների։ Հպարտությամբ ուզում եմ ասել, որ պարգևատրվածների թվում կային նաև քաղաքացիական անձինք՝ իմ գործընկերները, որոնք պարգևատրվել են ՌԴ ՊՆ մեդալներով՝ ռուս զինվորականներին մարդասիրական աջակցություն ցուցաբերելու համար ակտիվ մասնակցության համար, հոգաբարձուների խորհրդի անդամ և Արմավիր քաղաքի ՀՊՏ խորհրդի անդամ Կարեն Ջանունցը, «ՄԵՏՐՈՊՈԼԻՍ» ՍՊԸ գլխավոր տնօրեն, Արմավիրի ՀՊԾ անդամ Վլադիկ Շահնազարյանը։ Նշեմ նաև, որ հատուկ գործողության գործունեության ողջ ընթացքում Կրասնոդարի երկրամասի մոտ քսան ներկայացուցիչներ պարգևատրվել են Ռուսաստանի Դաշնության պաշտպանության նախարարության կողմից պարգևներով:
- Որքան գիտեմ, այդ երեկո նաև խորհրդանշական նվերներ են եղել:
Պարգևատրման արարողությունից հետո Կրասնոդարի երկրամասի հայերի միության անունից ես Սուրբ Աստվածածնի սրբապատկերը նվիրեցի Եկատերինոդարի և Կուբանի միտրոպոլիտ Վասիլիին, ով օրհնեց տոնակատարությունը դեռ չսկսված, ինչպես նաև շնորհակալություն հայտնեց միջոցառման համակազմակերպիչներին։ «Հայրենիքի պաշտպաններ» պետական հիմնադրամի տարածաշրջանային մասնաճյուղի ղեկավար Ալեքսանդր Ստարովոյտովին նվիրել են զինվորների հովանավոր սուրբ Գեորգի Հաղթանակի սրբապատկերը, իսկ Կուբանի փոխնահանգապետ, Կուբանի կազակական բանակի ատաման Ալեքսանդր Վլասովին՝ ժամանակակից հայ նկարչի «Կազակները Առաջին համաշխարհային պատերազմում» կտավը։
Այս նկարը, կուզենայի ուշադրություն հրավիրել, հատուկ իմաստային բովանդակություն ունի։ Կրասնոդարի երկրամասի հայերի մեծ մասը նրանց ժառանգներն են, ովքեր հրաշքով մազապուրծ են եղել Օսմանյան Թուրքիայում առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին իրականացված Հայոց ցեղասպանության տարիներին և ապաստան գտել Կուբանում։ Իրենց նախնիների պատմություններից նրանք լավ գիտեն կազակների սխրանքի մասին, ովքեր պատերազմի ժամանակ հազարավոր հայերի են փրկել թուրքական յաթաղանից։ Նկարում արտացոլված է այդ տարիների իրադարձությունների դրվագներից մեկը։
– Հայրենական մեծ պատերազմում հաղթանակը դարձավ դարաշրջանային իրադարձություն, որը խորապես ազդեց Խորհրդային Միության մաս կազմող բոլոր ժողովուրդների ճակատագրերի վրա։ Մեծ է նաև հայ ժողովրդի ներդրումը ֆաշիզմի դեմ ընդհանուր հաղթանակի գործում։
– Հայրենական մեծ պատերազմից տուժել են միլիոնավոր ընտանիքների ամբողջ երկրում, այդ թվում՝ տարբեր ազգությունների ներկայացուցիչներ, ովքեր ոտքի կանգնեցին պաշտպանելու իրենց ընդհանուր հայրենիքը: Այս պատերազմը ծանր փորձություն էր նրանցից յուրաքանչյուրի համար, բայց հենց պատերազմի ամենածանր պայմաններում ամրապնդվեց միասնությունը, որն առանցքային դեր ունեցավ Հաղթանակի հասնելու գործում, որի 80-ամյակը մենք նշում ենք այս տարի։
Պատերազմի առաջին իսկ օրերից Խորհրդային Միության բազմազգ բնակչությունը հասկացավ, որ ի դեմս ընդհանուր թշնամու` պետք է մոռանալ տարաձայնությունների մասին և կենտրոնանալ գլխավոր նպատակի՝ հայրենիքի պաշտպանության վրա։ Այս միասնությունը պարզապես քաղաքական քարոզչության արդյունք չէր, այլ մարդկանց անկեղծ մղում, ովքեր հասկանում էին, որ իրենց կյանքն ու ապագան կախված է միասնական, համակարգված գործողություններից։ Տարբեր ազգերի ներկայացուցիչներ կողք կողքի կռվել են առաջնագծում` աշխատել թիկունքում՝ իրենց ամենօրյա ներդրումն ունենալով ընդհանուր գործում։
Ընդհանուր առմամբ, Հայրենական մեծ պատերազմին մասնակցել է մոտ 600 հազար հայ, որոնցից գրեթե կեսը տուն չի վերադարձել։ Պատերազմի տարիներին ստեղծվել է յոթ հայկական դիվիզիա։ Դրանցից ամենահայտնին 89-րդ և 409-րդ դիվիզիաներն էին։ 409-րդ դիվիզիայի մարտական ուղին անցնում էր Հյուսիսային Կովկասով և արժանապատվորեն ավարտվում Ավստրիայի և Չեխոսլովակիայի ազատագրման մարտերում։ 89-րդ հայկական «Թաման» դիվիզիան ԽՍՀՄ զինված ուժերի միակ ազգային դիվիզիան է, որը, իր մարտական ուղին սկսելով Հյուսիսային Կովկասում՝ մասնակցել է Բեռլինի գրոհին։ Գերմանիայի մայրաքաղաքի գրավումից հետո պարտված Ռայխստագի պատերի մոտ հայ զինվորները զենքերը ձեռքներին պարել են «Քոչարի» հաղթական պարը։
Մարտադաշտում զորքերը ղեկավարում էին 68 հայ գեներալներ։ Հայերը երկրին տվել են չորս մարշալ և մեկ ծովակալ։ Պատերազմի ժամանակ իրենց սխրագործությունների համար 106 հայ արժանացել է Խորհրդային Միության հերոսի կոչման, որոնցից երկուսը՝ երկու անգամ։ 26 հայեր դարձան Փառքի բոլոր երեք աստիճանների շքանշանի լիիրավ ասպետներ։
Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ իրենց սխրագործությունների համար Խորհրդային Միության հերոս դարձած հայերի մեծամասնությունը բնիկ Հայաստանի և Արցախի բնակիչներ էին։ Սակայն նրանց մեջ քիչ չեն նաև ԽՍՀՄ այլ շրջաններից եկածները։ Մասնավորապես, այս բարձրագույն կոչմանն են արժանացել նաև 12 հայեր, ովքեր եղել են Կրասնոդարի երկրամասի բնիկ կամ պատերազմից առաջ կամ հետո ապրել այստեղ։
Հայրական պապս վերադարձել է պատերազմից՝ վիրավորվելով 1942-ին Կերչի ուղղությամբ մարտերում։ Բայց նրա երկու եղբայրները տուն չեն վերադարձել և այնտեղ՝ Կերչի մոտ, անհայտ կորածների ցուցակում են։ Մայրական պապս Ուկրաինայի ազատագրման մարտերում վիրավորվելուց հետո 1944 թվականին ավարտեց պատերազմը, իսկ եղբայրը մահացու վիրավորվեց Թամանում և մահացավ կայարանի հիվանդանոցում։ Կրասնոարմեյսկայա (այժմ՝ Պոլտավսկայա կայարան)։ 1953-ին նրա մոխիրը, մյուս զինվորների հետ միասին, վերաթաղվեց գյուղի այգում գտնվող հուշահամալիրում:
Հավաքական հիշողության գիտակցումը ազգային գիտակցության կարևոր տարր է, որն օգնում է ամրապնդել կապերը Ռուսաստանի ժողովուրդների միջև: Այսօր, երբ մեր երկրի դեմ հանդես եկող հավաքական Արևմուտքը, ի թիվս այլ բաների, փորձում է տարաձայնություն սերմանել իր ժողովուրդների միջև, կարևոր է դրան հակադարձել հուշարձանների տեղադրման, հուշարձանների վերականգնման, ռազմական փառքի վայրեր արշավների անցկացման հետ կապված քայլերով։ Սա ոչ միայն կմեծացնի երիտասարդների հետաքրքրությունը պատմության նկատմամբ, այլեւ կդառնա ազգամիջյան երկխոսության ամրապնդման կարեւոր օղակ։
– Ռուսաստանի հայերի միությունը լայնածավալ աշխատանք է տանում, ինչը քաջ հայտնի է կուբանցիներին։ Պատմեք կազմակերպության ծրագրերի մասին՝ կապված Հայրենիքի պաշտպանի տարվա թեմայի հետ։
– Նախ՝ 2025 թվականը հոբելյանական տարի է։ Բոլորի հետ միասին տոնելու ենք ֆաշիզմի դեմ տարած հաղթանակի 80-ամյակը, որում իրենց զգալի ներդրումն են ունեցել նաև հայ ժողովրդի ներկայացուցիչները։ Այս ուղղությամբ հիմնական գործողությունը Կերչի հուշահամալիրի նախագիծն է, որը նվիրված է 89-րդ «Թաման» հայկական դիվիզիայի հերոսներին և Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ հայ և ռուս ժողովուրդների միասնությանը։ Այս նախագիծն իրականացվում է մեր նախաձեռնությամբ՝ Ղրիմի հայկական ընկերության հետ համատեղ։ Հուշահամալիրի բացումը նախատեսված է մայիսի 9-ին։ Այս տարի նույնպես մենք աշխատում ենք Կրասնոդարում Խորհրդային Միության երկու հերոսների՝ Հայրենական մեծ պատերազմի մասնակիցների կիսանդրիների տեղադրման վրա։
Շարունակվում է համագործակցությունը «Հայրենիքի պաշտպաններ» պետական հիմնադրամի հետ, որի շրջանակներում իրականացվում են մի շարք ծրագրեր՝ մարդասիրական օգնություն են կազմակերպում ռազմական գործողության գոտուն, օգնություն են տրամադրում ռազմական գործողության մասնակիցների ընտանիքներին, արիության դասեր են անցկացնում երիտասարդների համար Կուբանի քաղաքներում և թաղամասերում, տեղադրում են պաստառներ՝ հատուկ գործողության մասնակիցների դիմանկարներով, հանդիպումներ, կլոր սեղաններ և հանրային այլ միջոցառումներ են անցկացում։
2025 թվականը հայ ժողովրդի համար նշանավորում է նաև կարևոր տարեթվով՝ Օսմանյան Թուրքիայի կողմից կրած Հայոց ցեղասպանության 110-րդ տարելիցը։ Նախատեսվող իրադարձությունների ընթացքում մասնավորապես կնշվի ռուս զինվորականների, մասնավորապես կազակական ստորաբաժանումների դերը Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին թուրքական ցեղասպանության քաղաքականության զոհ դարձած հազարավոր հայերին անխուսափելի մահից փրկելու գործում։
Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ Պուտինի՝ 2025 թվականը Հայրենիքի պաշտպանի տարի հայտարարելու որոշումը նույնպես նոր հնարավորություններ և մարտահրավերներ է բացել մեզ համար։ Օրինակ, մենք նախատեսում ենք այս տարի կազմակերպել երիտասարդության հայրենասիրական դաստիարակությանն ուղղված կրթական ծրագրեր՝ կապված մեր երկրի ռազմական պատմության հետ։
– Հայրենասիրական դաստիարակությունը դարձել է երկրի քաղաքականության առաջնահերթություններից մեկը, և դա շատ կարևոր է։
– Ընդհանրապես, տարվա գաղափարական բովանդակությունը հզոր ուղերձ է պարունակում անցյալը ներկայի հետ կապող՝ ընդգծելով սերունդների անխախտ շարունակականությունը։ Ի վերջո, հենց հաղթողների սերունդն է ստեղծել այն հիմքերը, որոնց վրա այսօր կանգնած է Ռուսաստանը։ Հայրենիքի պաշտպանի տարին նաև առիթ է մտածելու երկրի առջեւ ծառացած մարտահրավերների մասին։ Անցյալը հիշելը և խաղաղության արժեքը հասկանալը կարևոր ուղենիշներ են բարեկեցիկ ապագային ձգտելու համար: Պատերազմի տարիներին դրսևորված արժեքներն են արիությունը, միասնությունը, անձնազոհությունը, որ արդիական են մնում այսօր։
Շատ կարևոր եմ համարում հանրային գիտակցության մեջ Հայրենիքի պաշտպանության կարևորության ըմբռնումը՝ որպես քաղաքացիական պարտք։ Այսօր, երբ աշխարհը կանգնած է անկայունության և սպառնալիքների առջև, կարևոր է հիշել մեր պատմական ժառանգությունն ու ազգային արժեքները, իսկ հայրենասիրական դաստիարակությունը նպաստում է սերունդների միջև կապի ամրապնդմանը, երկրի ու նրա ավանդույթների նկատմամբ հպարտության զգացմանը:
Օգտվելով առիթից՝ ուզում եմ բոլորին կոչ անել ակտիվ լինել ոչ միայն Ռուսաստանի պաշտպանության, այլև նրա մշակութային և պատմական ժառանգության պահպանման գործում, օգնել տարածել մեր մեծ պատմության մասին գիտելիքները, մասնակցել հայրենասիրական ոգու ամրապնդմանն ուղղված միջոցառումներին և գովազդային ակցիաներին։ Միասին մենք կարող ենք շատ բան անել, և յուրաքանչյուր ներդրում անգնահատելի է Ռուսաստանի ապագայի համար։
