Աշխարհաքաղաքական ցնցումների վեկտորները. «Փաստ»
Մամուլ
«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
Միջազգային հարթակում ներկայում աշխարհակարգի փոփոխության, այն է՝ բազմաբևեռ աշխարհակարգի անցման գործընթացն աչքի է ընկնում հակամարտությունների սրացմամբ, ինչը մեծացնում է տարածաշրջանային պատերազմների բռնկման հավանականությունը։ Որոշ փորձագետներ նույնիսկ չեն բացառում Երրորդ համաշխարհային պատերազմի հավանականությունը, քանի որ ինչ-որ պահի տեղային կամ լոկալ բնույթ ունեցող պատերազմները կարող են շատ արագ ընդլայնել իրենց աշխարհագրական սահմաններն՝ ընդգրկելով բազմաթիվ արտատարածաշրջանային ուժերի։ Օրինակ՝ Իսրայելապաղեստինյան հակամարտությունը արդեն իսկ ծավալվելու միտումներ է դրսևորում։ Իսրայելը գործողություններ է սկսել Լիբանանի հարավում Հզբոլլահի դեմ՝ ռմբակոծելով այդ խմբավորման առաջնորդներին։
Ռմբակոծությունների զոհ գնացին նաև իրանյան բարձրաստիճան զինվորականներ, որոնք, ըստ երևույթին, կոորդինացնում էին խմբավորման գործողությունները։ Բայց քանի որ ինչպես ՀԱՄԱՍ-ը, այնպես էլ Հզբոլլահը սերտորեն կապված են Իրանի հետ, ապա այս խմբավորումների ղեկավարության ոչնչացումը առաջ է բերում Իրանի հակազդեցությունը։ Եվ ի պատասխան Իսրայելի գործողությունների՝ Իրանը մի քանի հարյուր բալիստիկ հրթիռներ ուղղարկեց Իսրայելի ուղղությամբ։ Իսրայելն էլ իր հերթին է խոստացել հուժկու հակահարված հասցնել Իրանին։ Պարզ է, որ հակահարվածները միայն Իրանով չեն սահմանափակվի և ընդգրկելու են նաև այնպիսի երկրներ, ինչպիսիք են Լիբանանը, Սիրիան, Իրաքը, Եմենը, որտեղ գործում են Իրանի աջակցությունը վայելող շիա խմբավորումները։
Իրանն էլ իր հերթին փորձելու է ժամանակ շահել իր ազդեցության տակ գտնվող պրոքսի ուժերը վերակազմավորելու համար, որպեսզի դրանց միջոցով առավել ակտիվ գործողություններ սկսի։ Ինչոր մի պահի այս հակամարտությունը կարող է ընդգրկել նաև ԱՄՆ-ին, որը Թել Ավիվի ամենամեծ աջակիցն է ու սպառազինություններ է մատակարարում Իսրայելին։ Ինչ վերաբերում է Թուրքիային, ապա Անկարան աջակցություն է հայտնում Իրանի կողմից Իսրայելի հրթիռակոծությանը։ Անկարան փորձում է իրեն դիրքավորել որպես առաջատար երկիր իսլամական աշխարհի իրավունքների պաշտպանության հարցում, որպեսզի չհեղինակազրկվի մահմեդականություն դավանողների շրջանում։
Բայց Թուրքիայում անհանգստություն կա, որ հակամարտության ընդլայնումը ինչ-որ մի պահի կարող է ընդգրկել նաև իր տարածքը։ Պատահական չէ, որ Թուրքիայի նախագահ Էրդողանը հայտարարեց, թե Իսրայելը, «ավետյաց երկրի» գաղափարով տարված, Պաղեստինից և Լիբանանից հետո կարող է իր հայացքը ուղղել դեպի թուրքական հողերը։ Մյուս կողմից էլ՝ Իրանի դեմ գործողությունները կարող են ձեռնտու լինել Անկարային՝ ստեղծելով նպաստավոր պայմաններ պանթուրքական ծրագրերի կյանքի կոչման համար։ Գաղտնիք չէ, որ տարածաշրջանում միայն Իրանն է, որ միշտ կոշտ է արձագանքել Անկարայի ու Բաքվի, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքը» բացելու ձգտումներին՝ հայտարարելով, թե իրենց համար անթույլատրելի է միջազգայնորեն ճանաչված սահմանների փոփոխությունը։ Իսկ երբ Իրանը պատերազմի մեջ ընկղմվի, ապա հնարավոր կլինի թուլացնել Թեհրանի հակազդեցությունն այս ուղղությամբ։ Ավելին՝ հենց Ադրբեջանը կարող է դառնալ այն հենահարթակը, որտեղից Իսրայելը կարող է հարվածներ հասցնել Իրանին։
Պատահական չէ, որ բռնազավթված Արցախի տարածքում Ադրբեջանը երեք օդանավակայան է կառուցել։ Ադրբեջանը ներկայում մեծ քանակությամբ սպառազինություններ է ձեռք բերում, այդ թվում՝ իսրայելական նորագույն սպառազինություններ։ Բայց Հարավային Կովկասում առկա պայթյունավտանգ իրավիճակը ավելի մեծ ընդգրկվածություն ունի։ Պակիստանը սկսել է կործանիչներ մատակարարել Ադրբեջանին, իսկ Հնդկաստանն էլ իր հերթին դարձել է Հայաստանին ամենաշատ զենք մատակարարող երկիրը։ Այսինքն, Հնդկաստան-Պակիստան հակասությունները դրսևորվում են նաև Հարավային Կովկասում։ Եվ Հնդկաստանը սպառազինություններ մատակարարելու միջոցով մի կողմից՝ զարկ է տալիս տեղական ռազմարդյունաբերության զարգացմանը, իսկ մյուս կողմից էլ՝ Հայաստանի միջոցով կանխում է Հարավային Կովկասում Թուրքիա-Ադրբեջան-Պակիստան եռյակի դիրքերի ուժեղացումը, որը հետագայում սպառնալիք է ստեղծելու նաև իր համար։
Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանին, ապա այս երկրի տարածաշրջանային դերակատարության ժամանակավոր նվազում է նկատվում՝ կապված նրա հետ, որ Մոսկվայի ուշադրությունը գերազանցապես ուկրաինական ճակատի վրա է կենտրոնացած։ Ճիշտ է՝ Ուկրաինայի արևել յան մասում ռուսական ուժերը ժամանակ առ ժամանակ առաջընթաց են արձանագրում, բայց պատերազմի ելքը, մեծ հաշվով, կանխատեսելի չէ, քանի որ արևմտյան երկրները շարունակում են մեծ աջակցություն տրամադրել Ուկրաինային։ Ուստի, Ռուսաստանը պատրաստվում է երկարատև պատերազմի և ավելացնում է իր ռազմական բյուջեն 25 տոկոսով, ինչի արդյունքում նվազում են սոցիալական ոլորտին ուղղվող ծախսերը։ Ռուսական տնտեսության շարժիչ ուժն էլ դարձել է ռազմարդյունաբերությունը։ Պատահական չէ, որ Ռուսաստանը, պատժամիջոցների ծանրությունը կրելով հանդերձ, անցյալ տարի սպասվածից ավելի բարձր տնտեսական աճ ունեցավ՝ 3,6 %՝ տնտեսության արագացմամբ առաջ անցնելով նույնիսկ Մեծ յոթնյակի բոլոր պետություններին։
Ավելին, 3 %-ը գերազանցող աճ է կանխատեսվում նաև այս տարի, բայց երկարաժամկետ կտրվածքով տնտեսագետները չեն բացառում նաև ռեցեսիայի հավանականությունը՝ հատկապես այն պարագայում, երբ պատերազմը ավարտվի, ու ռազմարդյունաբերությունը դադարի կատարել այն դերակատարությունը, ինչ հիմա է կատարում։ Արևմուտքը փորձում է հյուծել Ռուսաստանին, իսկ մյուս կողմից էլ՝ զսպել Չինաստանի հզորացումը։ Եվ դա է պատճառը, որ հակաարևմտյան հողի վրա Ռուսաստանի և Չինաստանի հարաբերություններում բավական ջերմացում է նկատվում։ Արևմուտքի ճնշումների տակ է նաև Իրանը, որը խորացնում է իր հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ՝ չնայած որոշ հարցերում առկա հակասություններին։ Ընդ որում, այս համագործակցությունն արտահայտվում է ինչպես ռազմական, այնպես էլ տնտեսական հողի վրա։
Նույնիսկ դիտարկվում է Իրանի՝ ԵԱՏՄ անդամակցության հեռանկարը։ Թեհրանի ներգրավվածությունը ԵԱՏՄ-ի հետ համագործակցության մեջ ընդլայնում է նաև Հայաստանի համար տնտեսական փոխգործակցության հնարավորությունները։ Որոշ փորձագետներ անգամ չեն բացառում տարածաշրջանում ռուս-իրանական տանդեմի ձևավորման հավանականությունը։
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
