Հորդանանի Շոուբակ ամրոցի հայերեն արձանագրությունները կարող են թվագրվել 17-18-րդ դարերով. Համլետ Պետրոսյան

Սեղմեք ԱՅՍՏԵՂ, լրացրեք օնլայն հայտը և մոռացեք հոսանքի վարձի մասին

Հորդանանի Շոուբակ ամրոցում հայտնաբերված հայերեն արձանագրությունները, ըստ նախնական տվյալների, կարող են թվագրվել 17-18-րդ դարերով։ Այս մասին Երևանի պետական համալսարանի մշակութաբանության ամբիոնի ընդլայնված սեմինարի ժամանակ հայտարարեց ամբիոնի վարիչ, հնագետ Համլետ Պետրոսյանը, որը վերջերս է վերադարձել Հորդանանից։

Նա պատմեց, որ արձանագրությունները, որոնց մասին ինքն առաջին անգամ հայտնել էր Facebook-ի իր էջում նոյեմբերի 28-ին, այս տարվա օգոստոսին հայտնաբերել են Ֆլորենցիայի համալսարանի գիտնականները։ Համլետ Պետրոսյանը երկար ժամանակ համագործակցում է Ֆլորենցիայի համալսարանի հնագետների հետ, որոնք Հայաստանում մի քանի արշավների են մասնակցում։ Հասկանալով, որ արձանագրությունները հայերեն են, արշավախմբի ղեկավար Միկելե Նուչոտին կապ է հաստատել Համլետ Պետրոսյանի հետ և հայ հնագետների համար ուղևորություն կազմակերպել Հորդանան, որպեսզի նրանք տեղում գնահատեն և ուսումնասիրեն գտածոն։

Ինչպես պատմեց Համլետ Պետրոսյանը, Շոուբակ ամրոցը Հորդանանի ամենահզոր բերդն է, որը կառուցել են խաչակիրները 12-րդ դարում։ Մի քանի տասնամյակ անց ամրոցը գրավել է սուլթան Սալահ ադ-Դինը։ Հայ հնագետը հիշեցրեց, ի դեպ, որ Սալահ ադ-Դինը ծնվել եւ կրթություն է ստացել Դվինում։

Իտալացի հնագետներն ուսումնասիրում են Հորդանանի պատմությունը՝ կապված հատկապես խաչակիրների շրջանի հետ: Չնայած այստեղ գտնվելու կարճ ժամանակահատվածին՝ խաչակիրները ստեղծել են նշանակալի ճարտարապետական կառույցներ, որոնք հետագայում երկար ժամանակ օգտագործվել են։ Համլետ Պետրոսյանը հիշեցրեց Կիլիկիայի հայկական թագավորության կապերը խաչակիրների և Սալահ ադ-Դինի հետ և հավելեց, որ Հորդանանի հայ համայնքը հին պատմություն ունի։

Խաչակիրների հեռանալուց հետո ամրոցը մի քանի անգամ նորոգվել և վերակառուցվել է։ Նրա պատերին պահպանվել են բազմաթիվ արաբերեն արձանագրություններ բերդի պատմության մասին․ դրանք վերծանվել և ուսումնասիրվել են։

Դրանց մեջ հայերենով ոչ մի մակագրություն չկա,- նշեց Համլետ Պետրոսյանը՝ հավելելով, որ, այնուամենայնիվ, հաջորդ արշավախմբի ընթացքում իրենք, անշուշտ, նորից կուսումնասիրեն բերդի պարիսպները։

Խաչակիրները բերդում կառուցել են երկու քրիստոնեական եկեղեցի։ 

Ավելի մեծ եկեղեցու բակում մաքրման աշխատանքների ժամանակ էլ հենց հայտնաբերվել են հայերեն արձանագրություններով սալաքարերը։

Սալաքարերի հայտնաբերման վայրի ուսումնասիրությունը թույլ է տալիս ենթադրել, որ այդտեղ կարող էր լինել գերեզմանոց, իսկ քարերը այդ գերեզմանատան ինչ-որ կրոնական շինության մաս են կազմել։

Համլետ Պետրոսյանը ունկնդիրների ուշադրությունը հրավիրեց սալաքարերից մեկի սերիական համարի վրա՝ 4108։ Այսինքն՝ այս տարածքում հազարավոր նման բեկորներ կան, և բոլորը հավաքվում, համարակալվում և մանրազնին ուսումնասիրվում են։

Սալերը կտրված են ավազաքարից՝ մի քար, որը նման է մեր կրաքարին, բայց ավելի կարծր է։ Սալերի հաստությունն ու մշակման եղանակը նույնական են, տառերը փորագրելու եղանակը, խորությունը նույնպես, որից կարելի է եզրակացնել, որ արձանագրությունները կատարել է նույն վարպետը, կամ գոնե դրանք արվել են նույն ժամանակահատվածում։ Չնայած քարերը կոտրվածքի մասով իրար չեն կպնում, դրանք կարող են լինել մեկ պատի մաս, ենթադրում է Համլետ Պետրոսյանը։

Գրությունները վերցված են հատուկ շրջանակի կամ կարտուշի մեջ։ Ըստ հնագետի, հայկականվիմագրությունում կարտուշը շատ հազվադեպ է հանդիպում։ Եվ, որպես կանոն, հանդիպում է հիշատակային արձանագրություններում։

Արձանագրություններն արված են հայ բոլորագիր գրին բնորոշ մեծատառերով, որը սերում է հին հայկական Երկաթագիր գրից։ Առաջին սալիկի վրա կարելի է կարդալ Հակոբ կամ Յակուբ անունը։ Ըստ Համլետ Պետրոսյանի՝ մուսուլմանական միջավայրում միանգամայն հնարավոր էր հայկական դասական անվանումների նման վերափոխումը. Երկրորդ սալիկի վրա փորագրված է Չերքեզ անունը։

Եվ չնայած բոլորգիրը լայն տարածում է գտել 11-րդ դարից, դատելով այլ նշաններից, այդ արձանագրությունները կատարվել են 17-րդ դարից ոչ շուտ, պնդում է գիտնականը։ Նրա խոսքով, հնագիտության մեջ չկան քարերի վրա արձանագրությունների թվագրման ճշգրիտ մեթոդներ. եթե սալերը լինեին իրենց սկզբնական տեղում, ապա շինության տարիքը կարելի էր որոշել մշակութային շերտով։ Բայց այս դեպքում պետք է օգտագործել այլ մեթոդներ՝ համեմատել տարբեր արձանագրությունների հետ, որոնց թվագրությունը հայտնի է։ Եվ այժմ հետազոտողները պետք է համեմատեն այս սալաքարերը հայերեն արձանագրությունների հետ, որոնք պահպանվել են, օրինակ, Երուսաղեմում, Սպահանում, Հալեպում։

Ամփոփելով՝ Համլետ Պետրոսյանը նշեց, որ թեև այս արձանագրությունները պատմականորեն մեծ հայտնագործություն չեն, սակայն գտածոն կարևոր է մի քանի առումներով.

Նախ, դա ակադեմիական համագործակցությունն է և գիտնականների բարեւարքուոյունը, երբ իտալացի հնագետները չեն անտեսել անգամ նման փոքրիկ գտածոն և կապվել են իրենց հայ գործընկերների հետ։

Երկրորդ՝ Հայաստանում աշխատում են բազմաթիվ միջազգային արշավախմբեր, որոնք բոլորն էլ ուսումնասիրում են հայկական հուշարձանները, սակայն հայ գիտնականները հազվադեպ են ուսումնասիրում այլ երկրների հուշարձանները։ Եվ սա կարող է լինել նման աշխատանքի սկիզբը։

Երրորդ կարևոր հանգամանքն այն է, որ Հորդանանում հայկական արշավախումբը կարող է ուսումնասիրել այլ պատմական հուշարձաններ, ինչպես նաև թեկուզ փոքր, բայց հինավուրց հայկական համայնքի մշակութային կյանքը: