Ucom Supports Youth Environmental Education Ucom Supports the Next “SunChild” Festival in Armenia France defense minister: Armenia will be provided with short-, medium-range missiles if necessary Kremlin: Armenia has not officially notified about CSTO membership suspension MoD: Armenia army did not fire at Azerbaijani positions With the support of Ucom, the 18th annual international microelectronics olympiad was held AMD 3,500,572 to the “SOS Children’s Villages” Armenian Charity Foundation IDBank’s new offer for business With Ucom’s Level Up tariff plans subscribers have unlimited access to Netflix, Duolingo and Zoom During EURO 2020 Ucom subscribers to take part in the uMeter voting and draw Let’s weave kindness: The “Power of one dram” initiative is one year old. On June 1, events were held with the financing of IDBank 

Ընկերության այս տարվա բյուջեով պլանավորված է ձեռք բերել այսպես կոչված ջրային թնդանոթներ, որոնք տեղակայվելու են պայթեցման հրապարակների անմիջական հարևանությամբ․ Արման Վարդանյան

Socity

Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի գործունեության մասին պատկերացումն ամբողջական չի լինի, եթե լույս չսփռվի Քաջարանի հանքային դաշտին ու գործող հանքավայրին, դրանց ծագումնաբանությանն ու հետազոտման պատմությանը, իրականացվող հետախուզական աշխատանքներին, բացահանքի աշխատանքների պլանավորմանն ու պայթեցումների բացասական հետևանքների նվազեցմանը, դատարկ ապարների լցակույտերի տեղի ընտրությանը և երկրաբանությանն առնչվող մյուս հարցերին:

Մեզ հետաքրքրող այդ հարցերի վերաբերյալ պարզաբանումներ ստանալու նպատակով զրույցի հրավիրեցինք «ԶՊՄԿ» ՓԲ ընկերության տեխնիկական տնօրեն Արման Վարդանյանին:

Արման Վարդանյանը (ծնված 1981 թ.) մասնագիտությամբ երկրաբան է, երկրաբանական գիտությունների թեկնածու, ունի օգտակար հանածոների հետախուզման և արդյունահանման բնագավառում 21 տարվա աշխատանքային փորձ, տևական ժամանակ զբաղվել է գիտահետազոտական գործունեությամբ: 2016-ից աշխատում է ԶՊՄԿ-ում, նախ՝ ընկերության գլխավոր տնօրենի խորհրդական, ապա՝ Լեռնային պլանավորման դեպարտամենտի ղեկավար, 2022-ի մայիսից՝ ընկերության տեխնիկական տնօրեն:

- Պարոն Վարդանյան, կուզենայինք նախևառաջ ծանոթանալ ընկերության տեխնիկական տնօրենի գործառույթներին, ո՞ր ենթակառույցներն են գտնվում տեխնիկական տնօրենի ենթակայության ներքո կամ համակարգվում են Ձեր կողմից։

- Տեխնիկական տնօրենը, որպեսզի պարզ լինի, նախկին խորհրդային համակարգում՝ ձեռնարկության գլխավոր ինժեներն էր կամ գլխավոր ճարտարագետը: Համակարգում եմ լեռնատեխնիկական ծառայության, զարգացման ծրագրերի դեպարտամենտի, երկրաբանահետախուզական ծառայության աշխատանքները և լաբորատորիաների գործունեությունը:

Ի՞նչ է իրենից այսօր ներկայացնում Քաջարանի հանքային դաշտը և՛ տարածքի, և՛ պարունակության տեսակետից։

- Հանքային դաշտը լայն հասկացություն է. Քաջարանի հանքային դաշտը զբաղեցնում է մոտ 200 քառակուսի կիլոմետր տարածք և ներառում է մի շարք հանքավայրեր ու հանքերևակումներ, այդ թվում՝ Քաջարանի պղինձ-պորֆիրային հանքավայրը:

Մեր գործունեությունն առնչվում է Քաջարանի հանքավայրին, որը զբաղեցնում է մոտավորապես վեց քառակուսի կմ տարածք:

Քաջարանի հանքավայրի պաշարները վերջին անգամ հաստատվել են 2006 թվականին, վերջերս նորից վերահաշվարկ ենք կատարել, որի արդյունքները փորձաքննության փուլում են՝ Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարությունում: Ըստ այդ վերահաշվարկի՝ հանքաքարի գնահատված պաշարները կազմում են մոտ երկու միլիարդ տոննա:

Սրան զուգահեռ կատարվում է նաև պաշարների գնահատում միջազգային ստանդարտի պահանջներին համապատասխան։ Այդ աշխատանքները պատվիրվել է WSP ընկերությանը, որն այժմ լեռնահանքային ոլորտի աշխարհում ամենամեծ խորհրդատվական ընկերությունն է։ Սպասվում է, որ պաշարների գնահատման վերջնական հաշվետվությունը պատրաստ կլինի այս տարվա մարտի վերջին։

Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում Ձեր կողմից նշված միջազգային ստանդարտը։ Ի՞նչ է դա նշանակում Քաջարանի հանքավայրի համար։

- Այն կանադական ազգային ստանդարտ է, սակայն ընդունված է ամբողջ աշխարհում։ Հանքավայրերի գնահատման այդ ստանդարտը մշակվել է 1997 թ. տեղի ունեցած՝ այսպես կոչված «Bre-X» սկանդալից հետո՝ հանքավայրերի չհիմնավորված գնահատականներից ներդրողներին պաշտպանելու նպատակով։ Այդ ստանդարտով կանոնակարգվում է պաշարների գնահատումը՝ սկսած հորատումից, նմուշարկումից, նմուշների փաթեթավորումից, լաբորատոր անալիզների վերահսկումից մինչև տնտեսական և երկրաբանական հաշվարկներ։

Մինչ այդ՝ Կանադական «Bre-X Minerals» ընկերությունը կեղծ տվյալներ ներկայացնելով՝ Ինդոնեզիայում գնահատել էր ոսկու հսկայական հանքավայր՝ 6200 տոննա ոսկու պաշարով, ինչն այդ ժամանակվա համաշխարհային հաստատված պաշարների ութ տոկոսն էր կազմում։ Ընկերության կապիտալիզացիան՝ չհիմնավորված այդ գնահատականի շնորհիվ, անցել էր վեց միլիարդ դոլարը։ Կեղծիքը բացահայտվելուց հետո տեղի ունեցավ սկանդալ Տորոնտոյի արժեթղթերի բորսայում, և բազմաթիվ ներդրողներ ակնթարթորեն կորցրեցին իրենց ներդրումները։

Ի դեպ, նկարագրածս դեպքերի մասին ֆիլմ կա նկարահանված 2016 թվականին, կոչվում է «Ոսկի», մեր ոլորտով հետաքրքրվողներին խորհուրդ կտամ դիտել։

Այս  պահանջներին համապատասխան պաշարների գնահատում ունենալը Քաջարանի համար կնշանակի, որ դրանց քանակն ու որակը յուրաքանչյուր միջազգային ֆինանսական ու ներդրումային կառույցի համար կլինեն միանշանակ հավաստի։

- Տարիներ առաջ, օրինակ, տեսակետ էր շրջանառվում, թե աշխարհի մոլիբդենի պաշարների մոտ ութ տոկոսը հենց այդ հանքավայրում է, թե Քաջարանի հանքավայրի շահագործումը կբավականացնի երկու հարյուր տարի և ավելի։

- 2021 թ. դրությամբ մոլիբդենի համաշխարհային պաշարները գնահատվել են մոտ 16 մլն տոննա։ Քաջարանի հանքավայրում մոլիբդենի պաշարները կազմում են դրանց մոտ հինգ տոկոսը։ Սակայն տարեկան մենք արտադրում ենք մոլիբդենի համաշխարհային արտադրանքի երեք տոկոսից մի փոքր ավելի։ Հայաստանն այդ ցուցանիշով աշխարհում 6-րդ տեղն է զբաղեցնում։ Առաջին տեղում Չինաստանն է՝ համաշխարհային արտադրանքի ավելի քան 40 %-ով։

Քաջարանի հանքավայրը շահագործվում է արդեն 70 տարի, և, ինչպես արդեն նշեցի, Քաջարանի հանքավայրի պաշարներն այս պահի դրությամբ մոտ երկու միլիարդ տոննա են կազմում, ինչը նշանակում է, որ ներկա արտադրողականության պայմաններում հանքավայրի պաշարները կբավարարեն ևս 100 տարի, ու հանքավայրի կյանքի ընդհանուր տևողությունը կլինի 170 տարի, եթե, իհարկե, մինչ այդ նոր պաշարներ չհայտնաբերենք Քաջարանի հանքային դաշտում։

Պետք է նշեմ, որ Քաջարանի հանքավայրից օգտակար հանածոների արդյունահանման գործող թույլտվության համաձայն՝ մինչև 2041 թ. հանքաքարի արդյունահանումը կատարվելու է այս պահին գոյություն ունեցող բացահանքում՝ առանց այն ընդլայնելու։

- Մեր ընթերցողին կարող են հետաքրքրել նաև  բացահանքում իրականացվող պայթեցումները։ Որքան գիտենք, նույնպես Ձեր համակարգման ոլորտն է:

Արդյո՞ք տարիների ընթացքում փոխվել է պայթեցումների տեխնոլոգիական պրոցեսը:

- Այո, հորատապայթեցման աշխատանքների նախագծումները ևս կատարվում են մեզ մոտ՝ լեռնատեխնիկական ծառայության պլանավորման և նախագծման բաժնում: Կարելի է ասել՝ դա շահագործման սկիզբն է, ամեն ինչ սկսվում է այդտեղից:

Ըստ նախօրոք հաստատված արդյունահանման պլանի՝ առանձնացվում են օպտիմալ պայթեցման բլոկներ տվյալ ամսվա համար, և կազմվում է դրանց պայթեցման ժամանակացույցը։ Պայթեցնողներն ըստ անձնագրի սխեմայի՝ կատարում են լիցքավորում և պլանավորված օրն իրականացնում պայթեցումը։

Մի խոսքով՝ մենք նախագծում ենք, բացահանքում էլ իրականացվում է:

Բավականին պատասխանատու գործ է և՛ մեզ համար, և՛ բացահանքի:

Տեխնոլոգիական պրոցեսի մեջ, անշուշտ, փոփոխություններ կատարվել ու կատարվում են. նոր նյութեր, պայթեցման նոր միջոցներ՝ գործընթացն ավելի անվտանգ դարձնող և ավելի քիչ հետևանքներ առաջացնող: Այժմ փորձնական ներդնում ենք այնպիսի տեխնոլոգիաներ, որոնք թույլ կտան մինչև 20 % պակաս պայթուցիկ կիրառելով ստանալ նույն արդյունքը։ Բացի դա, պայթեցումների ճիշտ նախագծումը և մոդելավորումը թույլ են տալիս նվազագույնի հասցնել պայթեցումների հետևանքով առաջացող վիբրացիաները. այնպես է նախագծվում հորատանցքերի պայթեցման հաջորդականությունը, որ տվյալ բլոկի, օրինակ, 100 հորատանցքը միաժամանակ չեն պայթում, և ցանկացած երկու հորատանցքի պայթյունների միջև կա առնվազն 25 միլիվայրկյան ընդմիջում։ Սա էականորեն նվազեցնում է ցնցումները բացահանքում և հարակից գոտիներում։

- Ինչպե՞ս եք հաշվարկում ցնցումների ազդեցությունը… Հատկապես ամռանը շատ է խոսվում պայթեցման հետևանքով առաջացած փոշու տարածման մասին:

Արդյո՞ք այսօրվա տեխնոլոգիաները հնարավոր են դարձնում շատ թե քիչ մեղմել փոշու ազդեցությունը և տարածման շրջանակները:

- Ցնցումների ազդեցությունը, վիբրացիան նախագծման փուլում հաշվարկվում են հատուկ ծրագրով, այսինքն՝ պայթեցումը որքան հեռավորության վրա ինչ ազդեցություն կունենա: Ուստի և՝ բնակավայրերին մոտ գտնվող բլոկներն ավելի փոքր են լինում, հորատանցքի տրամագիծը՝ նույնպես, լիցքերն ավելի քիչ են լինում, որպեսզի հետևանքներն ավելի մեղմ լինեն:

Դրանից զատ՝ ընկերությունը նախաձեռնել է սեյսմիկ մոնիթորինգի համակարգի նախագծում, հետագայում՝ ներդրում: Այդ համակարգի տվիչները (датчики) կտեղադրվեն Քաջարան քաղաքում և գյուղում, բնակելի շենքերում և տներում, որպեսզի ամեն մի պայթեցումից առաջացած ցնցումները գրանցվեն տվյալ կետերում ու վերահսկվեն:

Արդյունքում կունենանք ստույգ չափված տվյալներ՝ ի՞նչ ազդեցություն են ունենում պայթեցումները տարբեր կետերում։

Փոշու ազդեցության մասին. փոշի կա, ճիշտ եք: Ընկերության այս տարվա բյուջեով պլանավորված է ձեռք բերել այսպես կոչված ջրային թնդանոթներ, որոնք տեղակայվելու են պայթեցման հրապարակների անմիջական հարևանությամբ։ Յուրաքանչյուր պայթեցումից անմիջապես հետո այդ «թնդանոթները» մեծ ճնշման տակ ջուր են ուղղելու դեպի պայթեցված բլոկ, ինչի հետևանքով առաջացած փոշին անմիջապես նստելու է՝ չհասցնելով վերև բարձրանալ: Այս մեթոդի ներդրումից հետո՝ պայթեցումների հետևանքով փոշու մակարդակը գրեթե կզրոյանա։

- Ընկերության քննադատները հաճախ են հայտարարում, թե բացահանքի շահագործման տեղամասերը որոշում եք ընտրովիության սկզբունքով՝ հարուստ երակներին նախապատվություն տալով:

Արդյո՞ք գործնականում հնարավոր է նման մոտեցմամբ իրականացնել բացահանքի շահագործումը, թե՞ դա անհիմն խոսակցություն է:

- Նախ՝ երակներ կամ հարուստ երակներ չկան հանքավայրում: Եղել են ժամանակին՝ 50-60-ական թվականներին: Այդ ժամանակ էլ արդյունահանվել են՝ ստորգետնյա շահագործմամբ: Դրանից հետո շահագործումն իրականացվել է բաց եղանակով: Իսկ բաց եղանակով շահագործման ժամանակ հանքանյութը հանվում է ամբողջապես: Տրամաբանական չէ և հնարավոր չէ՝ մի մասը հանել, մյուսը՝ ոչ:

Հիմա այդ երակները, ինչպես նշեցի, չկան, վերևի հորիզոններում էին դրանք:

Սակայն հանքավայրի ներսում, հատկապես հանքավայրի հարավային մասում կան բարդ կառուցվածքով տեղամասեր, որտեղ հանքաքարի մեջ առկա են դատարկ ապարների գոտիներ: Եվ եթե այդ դատարկ գոտիները չհանենք, ապա չենք կարող խորանալ ու հանույթ իրականացնել:

Ներկայումս և՛ հանքաքարն է հանվում, և՛ դատարկ ապարների գոտիները: Եթե այդպես չարվի՝ բացահանք, որպես այդպիսին, չի առաջանա, կլինեն ուղղաձիգ պատերով փոսեր, որոնք պարզապես կփլվեն:

Այնպես որ՝ այսպես կոչված հարուստ երակների շուրջ խոսակցությունները մասնագիտական տեսակետից անհեթեթ են:

- Ձեր ղեկավարման ներքո է գտնվում նաև զարգացման ծրագրերի դեպարտամենտը, ինչը բավականին հետաքրքիր ոլորտ է:

Փոքր-ինչ ներկայացրեք, խնդրեմ, դեպարտամենտի գործառույթները:

- Եթե համառոտ ասեմ, ապա ընկերության արտադրության զարգացման հետ կապված բոլոր ծրագրերը որպես տեխնիկական առաջադրանք ձևավորվում և փաստաթղթավորվում են այդտեղ։ Այնուհետև այդ ծրագրերի հետ կապված բոլոր նախագծային աշխատանքներն ուղեկցվում և վերահսկվում են այդ դեպարտամենտում։ Այդտեղ են նաև վերահսկվում ընկերության կողմից ձեռք բերվող բոլոր սարքավորումների տեխնիկական պահանջներին համապատասխանությունը և կատարվում բոլոր սարքավորումների հաշվառումները։

Այժմ ընկերության համար բոլոր նախագծային աշխատանքները կատարում են կապալառու ընկերությունները, սակայն զարգացման ծրագրերի դեպարտամենտում նախաձեռնել ենք սեփական կոնստրուկտորանախագծային բյուրոյի ձևավորում՝ նախագծային աշխատանքների ծավալի մի մասը մեր ուժերով կատարելու նպատակով։

- Եվ վերջին հարցը, որ նաև ներկայումս հանրային քննարկումների, իրարամերժ կարծիքների տեղիք է տալիս. տարեկան որքա՞ն հանքաքար հանելու թույլտվություն ունի Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը:

- Ըստ հաստատված նախագծի և արդյունահանման գործող թույլտվության՝ ընկերությանը թույլ է տրված արդյունահանել և վերամշակել տարեկան 22 միլիոն տոննա հանքաքար, ու այս ծավալը մենք երբևէ չենք գերազանցել։

4,401,021 AMD to COAF. The November beneficiary is “Armenia Tree Project”Go Digital or Go Home: Sergey Arakelyan Yes to cashless! - cruises and gifts for AraratBank MC cardholders Ucom joins Armenian Internet Governance Forum as a platinum partner AraratBank: Five-Time Winner at AMX Awards 2024AraratBank Initiates a Panel Discussion on AI and LeadershipKhachaturian International Youth Competition launched in China with performance by “Music for Future” Foundation’s Cellist Mari HakobyanUcom Employees Participate in Forest Restoration Efforts in Vayots Dzor Fast Shift has joined Idram's open QR infrastructure New and modern. Arabkir branch of IDBank reopenedAraratBank: Unprecedented Consumer Loan Offer Starting from 14.5% Ucom launches 5G network across nine Armenian cities Learn to save. World Savings Day with Idram Junior Another solar power plant by Ucom and SunChild NGO installed in Vardenis Converse Bank and Kapitalbank signed a cooperation agreement at Sibos 2024 IDBank and Idram at Mantashyants Global Expo AraratBank Introduces UBPAY: A New System for International Transfers IDBank participated in the HR Expo-24 conference Armenia Hosted the Consulting Event of the Year: International CMC Conference was held with Participants from 30 Countries AraratBank Sponsors New Laboratory and Seminar at MatenadaranUcom, in cooperation with SunChild NGO, increases the access to drinking water in Lchavan community Ameriabank’s New Offer: Draw of Investment Portfolios for AMD 2M The International CMC Conference kicked off for the first time in Armenia, bringing together management consultants and the business community General Director of Ucom Participated in the Annual Conference of the Institute of Internal Auditors Armenia AraratBank Expands International Transfer Options with Golden Money System Ucom Completes Network Modernization in Gyumri and Vanadzor Ameriabank’s Special Offer for New Mastercard Holders. 1% Cashback and Lots of GiftsGeneral Director of Ucom Delivers a Lecture at Leadership School Idram Junior and Koreez Summarize the Results of the Junius Financial Education CompetitionUcom has published the 2023 financial audit report UBPay has joined IAMTN Payments Network The Armenian Conference Interpreters Association Celebrates the International Translation Day Idram Announces the Launch of a Unified QR Infrastructure – Idram for AllAraratBank and SIA: Ongoing Partnership for Social Entrepreneurship Ucom and SunChild NGO have installed a following solar power plant in Chakaten settlement Ucom and Impact Hub Yerevan Launch the Ucom Fellowship Incubation Program Armenia hosts the most prestigious International CMC Conference and the "Constantinus" Award Ceremony Nokia and Team Telecom Armenia bring 25G PON commercial services to customers across Armenia Ucom and SunChild NGO Bring Renewable Energy to Syunik's Borderline Regions Junius: A Financial Literacy Game in the Idram Junior App Around 100,000 households are making use of Team's Internet; 2nd quarter indicators Ucom Successfully Concludes uGeneration Summer Internship Program Converse Bank has joined the UN Global Compact Initiative Ucom Launches Special Promotion for Students Ahead of Academic Year Ucom General Director Ralph Yirikian Becomes First Guest Speaker at "Skills Lab" Ucom, in Cooperation with SunChild NGO, Installs Solar Panels in Tsaghkavan AraratBank once again completes the bond placement ahead of schedule EIB Global signs first direct loan agreement with an Armenian commercial bank Ucom Launches New Phase of Network Modernization in Armenia’s Regions Free statements and references from IDBank